OKTUBRE: MALAGIP TI PAKASARITAAN TI FILIPINO-AMERICANS

 

[Nabulod ti ladawan a naaramat]

Apay a Filipino Americans? Amerikano dagitoy a Filipino Americans nga aggapu iti nagtaudan a puli ti Filipinas.

Ti komunidad dagiti Filipino Americans wenno Fil-Ams iti ababa a pannao, ti maikadua a kadakkelan a bilang ti subgroup Asean Americans ken kadakkelan a bilang ti Southeast Asean American group. Kasta met a dagiti Filipino Americans ti kadakkelan a bilang ti grupo dagiti Overseas Filipinos.

Iti datos manipud tawen 2007 agingga ti agdama, adda mapattapatta a nasurok nga uppat a milion wenno nasursurok pay, wenno 1.5%/nasursurok pay ti populasion ti komunidad ti Filipino Americans iti Estados Unidos. Nasurok a kagudua iti komunidad ti naturalized wenno Amercian-born, idinto a dagiti nabatbati ket Filipino nationals wenno dual citizens nga agpada a makipagili iti Filipinas ken Estados Unidos.

Ti komunidad dagiti Filipino Americans ti maikadua a kadakkelan a bilang ti "Asian Americans" ken kadakkelan a bilang ti grupo ti "Southeast Asean Americans." Mapapati pay a dagiti Filipino Americans ti kadakkelan a subgroup iti "Overseas Filipinos."



Panangibanag
Naestablisar wenno nabangon ti umuna a Filipino settlement iti North America idi tawen 1763 iti St. Malo, Louisiana. Naibanag dagiti dadduma ti bayous of Louisiana a kadua wenno katipon ti Manila Village a kas kadakkelan a bilang iti Barataria Bay.
Nupay kasta, naaramid ti mass migration idi 1900's idi agkasapulan unay iti trabahador ti plantasion ti Hawaii ken kataltalonan ti California, naawis ti rinibribu a trabahador-- kaaduanna ti lallaki. Gapu iti pannakaisina ken napuersa ti segregasion [wenno nailasinda iti sabali a puli], dagitoy a migrante ti nangbangon ti umuna a "Little Manilas" iti maysa a lugar ti siudad.

Saan a kas kadagiti dadduma nga Asean Americans, kas iti Tsino ken Vietnamese, gagangay nga agduyos ken ibanagda ti makuna a kaugalian nga aramid, agbiag a normal iti komunidad, kaaduan kadakuada ti nagtaeng iti nangato a bilangna ti populasion ti komunidad.

Iti lugar a nangato ti bilangna a populasion dagiti Filipino, masansan a mangbukel wenno mangbangon dagiti Fil-Ams iti organisasion- ti gagemna, tapno agtalinaed ti panagsisinnakit dagiti Filipino iti dayta lugar, kayatna a sawen, "maysa a pamilia," a daytoy ket kangrunaan nga maar-aramid iti kultura ni Filipino. Urnosen dagitoy nagduduma nga organisasion dagiti pasken nangruna no maipanggep iti panagur-or ti pundo nga agserbi iti programa wenno aktibidad ti organisasion. Nupay kaaduan kadagitoy a pasken ket atendaran dagiti Filipino, dagitoy nga asosiasion ket paset laeng ti aginaldaw a panagbiag dagiti Fil-Ams. Kaaduan a pakasarakan dagitoy nga asosasion wenno organisasion ket iti estado ti California ti Mainland ken iti isla ti Hawaii. Sumagmamano kadagitoy a komunidad dagiti Filipino ti nangbangon met wenno nagestablisar iti "Little Manilas," lugar a sibiko ken distrito dagiti negosiante para iti komunidad dagiti Filipino Americans.

Iti tawen 2008, maysa kadagiti uppat a Filipino Americans ti aggusto a mapan iti Southern California tapno agnaed sadiay. Maipagarup nga addaan ti bilang dagitoy a Fil-Ams iti California iti nasurok maysa a milion. Ti Greater Los Angeles ti makuna a taeng ti kaaduan a Filipino Americans nga addaan ti bilang nga 370,000. Iti laengen Los Angeles County, agarup 262,000 ti bilang dagiti Filipino, kangrunaan a pakasarakan ti kasta a bilang ti single county iti Estados Unidos. Iti siudad ti Los Angeles, iti Westlake ti makuna a Historic Filipino town. Ti San Diego County ti maikadua a pakasarakan kadagiti Filipinos, nganngani 200,000 ti bilangda. Ti San Diego County laeng iti metropolitan area ti US ti kadakkelan nga Asean American nationality a buklen dagiti Filipino. Adda maysa a paset ti California State Route 54 iti San Diego ti opisial a napanaganan iti "Filipino-American Highway," a kas pagdayaw iti Filipino-American Community.

Uray iti San Francisco, California, dakkel met ti bilang dagiti Filipino Americans iti komunidad, idinto a madlaw ken makita ti panagdakkel ti bilang ti populasion dagiti Filipino iti lugar a kas ti Chicago, Houston, Las Vegas, Phoenix, Washington D.C ken Seattle. Iti intero nga estado ti Hawaii, adda populasion dagiti Filipino nga 275,00 wenno nasursurok pay.

Taeng ti agarup 215,000 a bilang dagiti Filipino ti New York. Nagbalinen a tradision iti tinawen a pannakaangay ti Philippine Independence Day Parade iti umuna a Domingo ti bulan ti Hunio, iti Madison Avenue. Okuparan ti pasken ti nganngani 27 a nagkorosan ti kalsada ti siudad, karaman ti nasurok a tallo nga oras a parada ken ti agmalmalem a street fair ken cultural performances.

Idi Hunio 2002, ni Presidente Gloria Macapagal-Arroyo ken sumagmamano a pannakabagi ni US President George W. Bush ti pormal a nanglukat iti publiko ti kabangbangon a Filipino Community Center iti Waipahu, Hawaii. Daytoy a center ti kadakkelan a Filipino American institution iti Estados Unidos- a ti gagemna, mapreserba ti pakasaritaan ti kultura ti Filipino Americans. Adda met ti Binhi at Ani Filipino Community Center ti Maui.


Ti Edukasion
Maibilang a nangato ti nagun-od dagiti Filipino Americans nga edukasion iti Estados Unidos. Iti kaudian a panagsangpet dagiti Filipino, isuda ti nangsupusop ti pagkurangan ti edukasion, healthcare ken information technology iti Estados Unidos.

Edukasion a Nagun-od basar iti 2004 (Porsiento iti Populasion 25 ken agpangato)
Bilang ti Nagturpos nga High School iti Filipinas nga adda iti Estados Unidos: 90.2% , ti Bachelor's Degree- 47.9%; ti Tsina- 80.8% ken 50.2%; ti Hapon-93.4% ken 43.7% ken ti pagilian a Korea-90.2% ken 50.8%. Ti total a populasion dagitoy iti Estados Unidos- 83.9% iti high schools graduates ken 27.0% iti Bachelor's degree.
Iti California, kaaduan dagiti Fil-Ams ti nagturpos manipud iti kolehio no idasig kadagiti Asean Americans. Gapu ti napigsa nga impluensia ti America iti sistema ti edukasion iti Filipinas, dakkel ti bentahe dagiti immun-una a Filipino immigrants tapno makagun-od iti professional licensure iti Estados Unidos.

Iti panagadal nga insayangkat ti American Medical Association, dagiti nasanay a Filipino a mangngagas ti mangbukel iti sumaruno a kadakkelan a grupo ti foreign-trained physicians iti Estados Unidos [agarup 20,861 ti bilang wenno 8.7% iti amin a practicing international medical graduates iti US. Kannayonna, dagiti dentista a Fil-Ams a nagsanay iti Filipinas ti maibilang a maikadua met a kadakkelan a grupo ti foreign-trained dentists iti US. 

Iti impablaak nga artikulo ti Journal of American Dental Association, adda 11% ti amin a foreign-trained dentists a lisensiado iti Estados Unidos ket naggapu iti pagilian a Filipinas; ti pagilian nga India ti umuna iti ranggo nga addaan iti 25.8% iti amin a foreign-trained dentists. Iti biang ti salun-at ken sabsabali pay a trabaho ti health professionals a kas iti nursing, physical therapy, radiologic technology ken maedical technology, sinerrek payen dagiti Fil-Ams ken Filipino immigrants daytoy a trabaho.

Agawat pay ti pageskuelaan ti Amerika dagiti highly-calibrated a mangisursuro ken instruktor a Filipino.


Iti Imigrasion
Agtalinaed a dagiti Filipino ti maysa kadagiti kadakkelan a bilang ti grupo ti imigrasion a nagturong iti Estados Unidos nga addaan iti 80,000 a bilang iti tunggal tawen. Agarup 75% ti bilang dagiti maesponsor wenno mapetisionan a kameng ti pamilia wenno kaasitgan a kabagian ti American citizens, idinto a dagiti sabsabali ket employment-oriented. Mayorya kadagitoy a bilang ti mapetisionan ti agturong iti California, sarunoen ti Hawaii, Illinois, New York, New Jersey, Washington, Florida, Louisiana, Texas, Colorado, Nevada, Alaska, Maryland ken Virginia.

Napadasan met dagiti Filipino ti nabayag a pannakaited kadakuada ti visa. Adda pagannurotan ti United States Citizenship and Immigration Services [USCIS] nga agited iti visas kadagiti saan a makipagili a kameng ti pamilia ti maysa a US cititizens, katipon ti preperensia maibasar iti kaasideg ti mapetisionan iti agpetision. Mabayag met ti panaguray wenno pannakaugag ti nagan dagiti dadduma a non-citizen a kabagian ti US citizen ti naganda iti imigrasion.


Dual Citizenship
Kas resulta ti pannakaipasa ti Philippines Republic Act No. 9225, wenno maawagan pay iti "Citizenship Retention and Re-Aquisition Act of 2003," mabalin a pilien ti Filipino Americans ti dual citizenship iti agpada nga Estados Unidos ken Filipinas. Ingunamgunam a kiniddaw dagiti Overseas workers ken ni dati a Presidente Gloria Macapagal-Arroyo daytoy a paglintegan tapno makipasetda nga agbotos iti aniaman nga eleksion iti Filipinas.

Idi tawen 2004, agarup 6,000 a tattao ti nagbalin a dual citizens ti Filipinas ken Estados Unidos. Naguyugoy daytoy nga akta ti adu a Fil-Ams tapno agpuonan iti Filipinas- gumagatang iti lote, agbotos ti eleksion iti Filipinas, agretiro ken makipartisipar iti panangitandudo ti bandera ti Filipinas.


Dagiti Selebrasion 
Kaugalianen dagiti Fil-Ams a rambakan ti maysa a pasken wenno okasion kas ti buniag, panagkasangay, pamumpon, naisangsangayan nga aldaw wenno pakasar. Dagitoy a selebrasion ket kabuyogna ti dakkel a padaya kas nagbalinen a tradision dagiti Filipino- adda dita ti nagduduma a potahe a kas ti adobo, lumpia, pancit, lechon ken tinuno nga ikan. Kadagiti Ilocano, saan a malipatan ti pinapaitan. 

Maidasar met ti mainum a San Miguel Beer, Ginebra San Miguel Gin, La Tondena Rum, Matador Brandy, Emperador Brandy, Lambanog, Tuba, Basi ken Arak ti basi.
Iti komunidad dagiti Fil-Ams, kaay-ayoda dagiti selebrasion nga adda pakainaiganna iti kulturatayo a Filipino. Maipabuya dagitoy iti porma ti fiesta, street affairs ken parada. Kaaduan a selebrasion ti marambakan iti bulan ti Mayo bayat ti Asean Pacific American Heritage Month, Flores De Mayo, Barrio Fiesta, kdpy.*
.
.
.
.
.
OKTUBRE: MALAGIP TI PAKASARITAAN TI FILIPINO-AMERICANS
Rudy Ram. Rumbaoa

wwwdagitikappurosadamdamagitihawaii.blogspot.com