ADU ti saan a makaammo nangruna dagiti ubbing, agtutubo wenno lokal ken gangannaet a turista a bumisbisita iti lugar ti pakasaritaan ti Lahaina nga adda immun-unan a napasamak a puor sakbay ti Agosto 8, 2o23.
Nalabit, dagiti laengen nataengan a kas kadagiti Hawaiian, Haole, Hapon, Portugese, Filipino ken dadduma pay a nagkauna a puli a nagindeg iti Hawaii idi un-unana a panawen ti makaammo, makalagip wenno nanglagip iti napasamak nga uram idi tawen 1919 a kapada ti kinaranggas a puor itay napalabas a tawen.
Idi tawen 1919, linamut ti apuy ti sentro ti ili iti Lahaina a nagpababa agingga iti Front Street a dimmappuan ti agarup treinta a pasdek negosio no maikumpara iti nganngani sangagasut a pasdek [ti negosio] a napukaw iti apagdarimat itay kallabes nga Agosto 8 nga uram. Mapattapatta a kagudua laeng ti papulasion ti Lahaina idi 1919. Adda agarup 7,ooo a residente ti agindeg iti dayta a tawen a nairakurak iti datos ti 192o census. Adda maipagarup a kagudua ti 13,ooo a residente ti naidukomento iti Lahaina 2o2o census.
Agkaarngi ti naindaklan a puor iti Lahaina idi 1919 ken ti Agosto 8, 2o23
Agarup adda 25 a Volunteer firefighters ti nangisakrifisio ti biagda a nanglaban iti apuy idi 1919, ken adu ti nakalasat iti dayta kadakkelan ken kaunaan pasamak a puor iti Maui. Adu ti napukawan iti pagtaengan daydi a panawen. Adda naobserba a pagkaarngian iti napasamak itay napalabas a tawen ken ti 1919 a puor: agpada a kaaduan nga usar iti nabangon a pasdek idi ken ita ket kayo a mangpaneknek ti kinarisgo no adda peggad a dumteng; natuang, naperdi ken napuoran dagiti light materials a banag nga aramat ken napugsat dagiti kable ti komukasion a rason nga awan naawat a tulong iti ruar ti Lahaina ken kadagiti pagilian iti lubong nga agpanggep a sumaranay idi. Ngem iti agpada a kaso, timpuar dagiti bannuar bayat ti uram, adda met dagiti ebidensia a mangibaga a human error ti napasamak. Timmaud dagiti pammabasol ken pammabalaw no asino ti akin-responsibilad kalpasan a nasebsaban ti apuy, no apay a kasta laengen ti kadakkel ti perdision, nangruna iti pannakaipatli ti biag.
Ti paggiddiatan
Adda maysa a banag a dakkel ti paggiddiatan ti daytoy dua a napasamak a puor iti Lahaina. Awan nairakurak a nairisang wenno napukaw ti biagna idi 1919 gapu ti kinaalibtak dagiti kameng ti pannakabagi iti linteg a nagsakrifisio a namalaybalay iti ili a nangipakdaar ken nagipukkaw a dumteng ti peggad kadagiti umili nga usar laeng ti kabalio a naglugananda. "Dakkel a tulong dayta no naaramid met idi napasamak ti uram. Arigna a di inkankano ti kaaduan dayta a pakdaar dagiti kameng ti polisia, bombero ken boluntario," kuna ni Theo Morrison, executive director of the Lahaina Restoration Foundation, maysa nga organisasion a nangpreserba ti lagip iti napasamak a puor idi tawen 1919."Idi makita a saan nga ang-angaw dayta a puor, isu metten ti panagbalaw dagiti tao ngem naladawen. Naginad ti panaggunay ken yaadayo iti lugar a napuoran gapu ti kaalisto ti apuy a nagwaras sa pay la naangin kadaydi nga aldaw. Arigna impierno ti kadarang iti aglawlaw. Awan lusotan," innayon ni Theo.
"Maysa pay a paggiddiatan isu ti kalawa ti perdision a linamut ti apuy," kuna met ni historiador Peter Young, dati a nangidaulo ti Department of Land and Natural Resources ken nagsurat iti maipanggep ti napasamak a puor idi 1919. Kunana, naobserbana a saan nga agpada iti lokasion ti napasak a puor ngem dakdakkel nga amang ti napukaw ti kaudian-- ad-adu ti nairisang a biag ken dimmapo a pasdek negosio ken balbalay.
Nangrugi ti puor ti 1919 iti maysa a pagtagilakuan ti prutas iti paset ti sentro ti distrito ti komersio iti Lahaina, bigat ti Domingo, Enero 15, 1919. Awan ti nadlaw a napigsa nga angin idi sakbay ti uram no di ket ti gagangay a palayupoy ti angin, ngem alisto ketdi a nagkayamkam ken nagwaras ti apuy kadagiti pasdek tunggal nagkorosan ti kalsada iti Front ken Dickenson Streets.
Gapu ta saan pay nga organisado ken kurang ti ramit nga usaren ti Fire Department idi 1919 a mangsebseb ti apuy, timmulong ti agarup 1,000 a nagboluntario a katao iti kumporme a masalbar kadagiti pagtagilakuan a linamut ti apuy. Kalpasan ti puor, naipatengnga iti kalsada ti sangagabsuon a naperperdi a lako. Dagiti dadduma, naipatengnga iti taaw.
Dagiti nakalasat a pasdek iti 1919 a puor
Maysa ditoy ti Pioneer Inn Hotel, a mapapati a maysa kadagiti kaduogan a pagdagusan iti Hawaii. Ti Lahaina Store, maysa met a nalatak nga shopping destination a nabaliwan ti naganna ita iti Fleetwood, ken ti Baldwin House, maysa a kaduogan a pasdek ken pagtaengan dagiti misionario iti isla.
Napasamak ti nakaam-ames a puor idi Agosto 8, 2o23. Mapapati nga immuna a napuoran ti Kula Upcounty iti bigat ti Martes ti dayta met la petsa. Idi umaldawen, naipadamag laengen a mapupuoran ti Lahaina agingga a linamut ti apuy ti agarup apagkatlo a kalawa ti ili. Ti pagsiddaawan, nakadanon ti apuy iti umabagatan a paset ti Maui, iti Kihei.
Iti kaudian a datos ti bilang dagiti pimmusay iti daytoy a trahedia iti West Maui, adda 102 a tao ti kumpirmado a natay a nagtitiponan ti nagduduma a puli a pakairaman dagiti pada a Filipino. Adu dagiti napukawan iti pagtaengan ken pagtrabahuan. Immakar dagiti dadduma idiay Mainland America gapu ti amakda nga amangan no mapasamakto manen daytoy di kalipatan ken naranggas a puor iti pakasaritan ti Maui, nangruna iti Lahaina.
.
.
.
.
.
Ti Puor Iti Lahaina Idi 1919
Rudy Ram. Rumbaoa
dagitikappurosadamdamagitihawaii.blogspot.com
[nabulod dagiti ladawan a nausar iti Lahaina Strong ken Lahaina History]
#lahainastrong #lahainahistory
No comments:
Post a Comment