Ni Rudy Ram. Rumbaoa
NAGGIBUSEN dagiti adu a panakapaay iti estoria ni ROSALIE ELLASUS. Ketdi, nagun-od daytoy saan a kadawyan a Filipina a mannalon iti nakidangadang kadagiti adu a karit ken pannubok- ita, inawatna ti kaunaan a pakalaglagipan: "Ti Dean Kleckner Trade & Technology Advancement Award."
Iti tayagna, makuna a bassit a babai ni Rosalie, ngem isu ti maysa kadagiti kadakkelan, maipanakkel ken addaan iti kina-inobasion no panagtalon ti pagsasaritaan iti developing world wenno iti pagilian a mangrugi pay laeng nga agdur-as.
Ti nakakaskasdaaw, saan a dimmakkel ni Rosalie iti pamilia dagiti agtaltalon. Itay 1995, saan daytoy a karaman iti benneg ti agrikultura kas propesionna. Kinapudnona, nabiit pay daytoy a nabalo, ket daytoy ti gapuna a nayawat kenkuana ti amin a responsibilidad ti agtagibalay kas ama ken ina kadagiti nga annakna tapno masuportaranna ida kas maysa a "single mother."
Innalana ti kakaisuna nga urnongna iti bangko ket ingatangna iti bassit a talon/daga agarup 1.3 hectares [3.2 acres].
Nagtrabaho ni Rosalie iti international kas domestic aide ken marketing specialist ta naan-anay ti ammona maipanggep iti panagtalong, ngem ti kinapudnona, dina ammo nga ipataray ti mismo a talon. Nangupa iti kaanakanna tapno daytoy ti mangkita ti panakaipataray ken operasion ti talon. Makadismaya kenkuana ti nagbalin a resulta. Nautob ni Rosalie a no agtultuloy daytoy, namnamaenna a dina mapagadal ken saan a makapag-kolehio dagiti annakna.
Dagiti nagbalin a kalaban: "peste ken dakes a root." In-inut a perdienda ti kamaisanna. Inako ni Rosalie, saan a magustuan ken kayat dagiti negosiante nga aggatang iti mulana a mais. Ti kangrunaan a problema ket ti panakaabot dagiti tagimula a mais. In-inut a maabotan ti mula ket ditoy a maaramid ti dalan a sumrekan dagiti anay, sakit iti mula ken fungi a manglamut ken mangpisti kadagiti mula.
Desperada ni Rosalie tapno isapulanna ti sulusion ti problema. Nagatendar ngarud ni Rosalie iti pest-management school ket nakasursuro daytoy maipanggep iti biotechnology. Kas paset ti panagadal, naipalapalda iti maysa a pagtatalonan ti Biotechnology tapno ditoy a pagadalanda no kasano ti panakaimaniher daytoy. Nakumbinsi ngarud ni Rosalie a ti GM crop ket isu ti sungbat kadagiti karit ken pannubok a sangsangnguen ti pagtatalonna.
"Idi makitak ti kamaisan iti pagtatalonan ti Biotechnology," inako ni Rosalie, "Sinaludsodko iti bagik, apay a naidumduma ti langa ken buya daytoy no maidasig kadagiti mais nga immulak? Naintrigaak no apay a kasta unay ti dalus dagiti bukel ken ti langa ti sibubukel a mais."
Gapu iti daytoy, nakasursuro iti baro a wagas ket nagsubli iti ili a naggapuanna tapno agbalin a kaunaan iti rehiyon a mangsubok ti Bt corn. Nupay nabayagen a komersialen a produkto iti merkado publiko ti GM crops, nangruna iti Estados Unidos, adu latta dagiti sumuppiat iti daytoy a wagas ti panagmula- iti lokal. Ket uray sadino ti papanam, adda latta dagiti tattao a sumuppiat ken di mangayat iti panagbalbaliw iti wagas ti panagmula. Iti bukod a lugar ni Rosalie, adda sumagmamano a tattao dina kainnawatan iti daytoy a wagas.
Ngem narigat ti maki-argumento iti resulta. Timmaud ti apal manipud kadagiti karrubana gapu iti nasayaat a bunga ti panagmulana iti mais. Ket daytoy ti nanipudan ti panagramram a kasla apuy nga adda ilemlemmeng ni Rosalie a kinasirib- ken ti biotechnology ti mabalin a makatulong kadagiti sabsabali pay a mannalon a Filipino. Ket gapu iti dayta a wagas, adu ti nangtulad iti estilo ti panagmulana.
Nagtultuloy ngarud nga inarakup ni Rosalie ti biotechnology, nagtultuloy met a nagsurusuro kadagiti kabaroanan a wagas ken pinanamnamana dagiti dadduma nga agballigida no padasenda ti naadalna maipanggep iti panagmula. Itay napan a tawen, minulaanna amin a talonna iti estilo ti biotech. "Nalawag a makitam ti resulta ti naimula ket makuna a naisangsangayan unay daytoy," kuna ni Rosalie. "Pudno a nakumbinsirak a mapadur-as dagiti marginal farmer no adaptarenda ti biotechnology.
Iti agdama, naikabassit ni Rosalie iti trabaho ti panagarado ken nasuktan ti labor-intensive hand-weeding iti saan unay a nangato nga aplikasion para iti herbicides. Ket gapu iti daytoy, napadakkelna ti taltalonenna iti 6 hectares [15 acres].
Kangrunaan, natulongan ti biotechnology dagiti arapaapna: "Uray pay maysaak laeng a single parent, naibaonko dagiti annakko iti kolehio- iti napintas nga unibersidad babaen iti nayon a mapastrekko iti panagmula," maragsakan a nangibaga. "Kasla adda milagro a nangbalbaliw ti biagko."
Maysa nga ekstra nga ordinario a tao ni Rosalie- ngem iti adu a wagas ken pagwadan pay daytoy. Kas kadagiti mannalon iti intero a lubong ni Rosalie, nangpadas iti bassit a banag iti biag manipud iti bassit a talon ket sinarangetna dagiti kangrunaan a kabusor dagiti mula a kas iti kiteb, dakes a root, ken naalas a paniempo.
Iggem ti biotechnology ti kina-potensial tapno tumulong iti tunggal maysa kadakuada. No natulonganna ti maysa a balo iti Filipinas ken naibaonna dagiti annakna nga agbasa iti kolehio, maaramid met dagiti sabsabali tapno mataraonanda ti bukodda a pamilia ken ti komunidad.
Inawat ni Rosalie ti kaunaan a Kleckner Award kas pammigbig iti "naamnut a liderato, bision ken panakaresolba iti panagabanse ti kalintegan dagiti amin mannalon tapno pilienda ti teknolohiya ken ramit a mangpadur-as ti kalidad, kantidad ken ti nakasagana a produkto ti agrikultura iti intero a lubong."
"Iti bukod a pagilian. adu dagiti mannalon ti mangibaba kadagit uloda gapu ta saan nga ammo nga ipanakkel ti okupasionda," kuna ni Rosalie Ellasus, maysa a lider dagiti mannalon a Filipino. "Kayatko a makita ti panagraniag ti masakbayanda." *
________________________________
No comments:
Post a Comment